Với độ dày 528 trang, khổ 16x24cm, Tuyển thơ văn Trần Ngưỡng là bức chân dung sống động về một cuộc đời cống hiến. Qua 5 phần nội dung, tác phẩm đã tái hiện hành trình lao động nghệ thuật thầm lặng của tác giả Trần Ngưỡng ở nhiều cương vị khác nhau.
Thư ký của bảy đời Bí thư Huyện ủy
Điểm nhấn làm nên sức nặng của cuốn sách chính là vị trí và trải nghiệm “đặc biệt” của tác giả trong cuộc đời làm việc. Trần Ngưỡng tự nhận mình là người “ăn cơm mòn bát thiên hạ” với vai trò Thư ký tổng hợp Văn phòng cấp ủy huyện Quỳnh Lưu. Hơn 30 năm công tác, qua bảy đời Bí thư Huyện ủy đã mang lại cho ông một “điểm nhìn” lợi thế, đầy chiều sâu: vừa là người trong cuộc trực tiếp tham gia vào bộ máy, vừa là người quan sát khách quan những biến chuyển thời cuộc. Ông không chỉ là người chắp bút cho những văn kiện chính luận khô khan nhưng mang tính quyết sách đối với sự phát triển của địa phương, mà còn là một người chép sử thầm lặng, tỉ mỉ ghi lại những thăng trầm, những góc khuất cùng những mảng màu “hùng - bi - hài” của một giai đoạn lịch sử đầy biến động nơi vùng đất địa đầu xứ Nghệ.
Một người con đầy tâm huyết với quê hương Quỳnh Lưu
Ở mảng văn xuôi và bút ký, vốn sống dày dặn của một “người thư ký qua bảy đời Bí thư Huyện uỷ” được Trần Ngưỡng sử dụng một cách khéo léo và đủ đầy. Không chỉ dừng lại ở việc ghi chép sự kiện, mà qua mỗi trang viết lại thấy được tình cảm sâu nặng, những tự hào cũng như những trăn trở của ông dành cho mảnh đất Quỳnh Lưu.
Văn hoá huyện Quỳnh qua ngòi bút của Trần Ngưỡng bỗng trở nên sống động với biết bao huyền tích, sự tích. Như trong “Làng Phú Mỹ và sự tích 100 con chim phượng hoàng”: “Và kỳ lạ thay cả làng Phú Mỹ có đúng 100 giếng nước vừa đủ cho đàn chim phượng hoàng mỗi con tắm một giếng... Nhưng tiếc thay cả làng chỉ có 99 cây thị mà đàn chim có 100 con, nên một con chim không có chỗ đậu và vỗ cánh bay đi. Thế là cả đàn chim phượng hoàng bay theo, tiếp tục cuộc hành trình mới”. Đền Cờn qua ngòi bút của tác giả hiện lên đầy vẻ uy nghi và trầm mặc: “Làng Phương Cần có sông, biển, đồi, núi và cùng với các làng quê xung quanh đã tạo nên một mảnh đất tứ linh (long, lân, quy, phượng) để trên đó tọa lạc một đền Cờn uy nghi, linh thiêng… Đền được Vua Trần Anh Tông phong thần là Quốc gia Nam hải Đại càn Thánh Nương. Đền Cờn được tôn vinh là một trong bốn ngôi đền to đẹp, linh thiêng nhất xứ Nghệ: “Đền Cờn, đền Quả, Bạch Mã, Chiêu Trưng”.
Không chỉ có những huyền tích, Trần Ngưỡng còn tái hiện lại những trang sử bi tráng và hào hùng của huyện nhà. Là sự khắc nghiệt của thiên nhiên cũng như lịch sử đấu tranh anh dũng qua câu đúc kết của người xưa: “Quỳnh Lưu chiến địa, Mai Giang huyết hồng”. Ông kể lại những năm tháng chiến tranh ác liệt, nơi mỗi tấc đất, dòng sông đều mang trên mình vết thương nhưng vẫn kiên cường: “Đất sông Mai thịt da còn rách nát/ Nước sông Mai vẫn dào dạt vỗ bờ” (Sông Mai cuộn sóng - Hồ Uyên).
Ở phần bút ký, Trần Ngưỡng dành nhiều trang viết về công cuộc chinh phục thiên nhiên, cải tạo đất đai của người dân Quỳnh Lưu, những công trình mà chính ông là nhân chứng và người trong cuộc. Đó là câu chuyện về dòng sông đào nhà Hồ dở dang đầy nuối tiếc, một “ý tưởng thật táo bạo, có tầm nhìn chiến lược của một người muốn “thay trời, đổi đất, sắp xếp lại giang sơn” những năm 70 - 80 của thế kỷ trước. Là khí thế hừng hực của những ngày làm thủy lợi Vực Mấu, Vực Trời, biến những vùng đất khô cằn thành những cánh đồng lúa rập rờn xanh: “Chúng ta đã bắt dòng sông Hoàng Mai chảy ngược lên các dòng kênh nhân tạo phục vụ dân sinh, kinh tế, góp phần nâng cao đời sống nhân dân vùng Bắc Quỳnh Lưu” (Chinh phục sông Hoàng Mai).
Những trang viết về huyện nhà đều được Trần Ngưỡng viết với một tấm lòng tha thiết, đầy trách nhiệm, bởi với ông: “Quê hương hai tiếng thân thương mãi mãi đi suốt cuộc đời tôi trong mỗi công việc thường ngày cũng như trong từng giấc mơ. Nơi cất tiếng khóc chào đời và nơi tôi sẽ trở về với cỏ cây, cát bụi. Nơi thờ cúng tổ tiên, ông bà, cha mẹ. Nơi có những người thân yêu nhất, những bạn bè yêu quý từ thuở chăn trâu, đi học cho đến khi đi công tác, làm việc kiếm bát cơm, tấm áo. Nơi đó có những kỷ niệm đã khắc sâu vào tâm khảm tôi, không thể phai mờ”.
Đó cũng chính là sức nặng trong văn xuôi của Trần Ngưỡng, minh chứng cho một tình yêu quê hương mãnh liệt, khao khát lưu giữ hồn cốt xứ sở cho thế hệ mai sau.

Là thi sĩ với trái tim đa cảm
Ngoài vai trò là một người làm công tác tổng hợp đầy mẫn cán và trách nhiệm, Trần Ngưỡng còn là một nhà thơ với trái tim đa cảm. Trong văn xuôi, người đọc bắt gặp một Trần Ngưỡng chỉn chu, khuôn phép, cẩn thận thì trong thơ, ta lại thấy một Trần Ngưỡng với trái tim trẻ trung, đập những nhịp đập thao thiết và chân thành.
Thơ ông vừa có cái tình của một trái tim đa cảm vừa có cái dí dỏm, nồng hậu của một con người thông minh, có cái nhìn sâu sắc mà cũng đầy bao dung với cuộc đời. Những câu giản dị, chân thành mà sâu lắng như chính con người ông. Ông viết về mẹ với nỗi niềm rưng rưng:
Tuổi chín mươi
mắt mờ
chân đau khớp mãn,
mẹ lần tìm ổ cắm
vô tình
để lại chi chít những dấu tay trên tường vôi trắng.
Những dấu tay!
Những dấu tay!
Nhói vào lòng con.
(Những dấu tay)
Về làng Cồn Cốc thân yêu: “Nhà như neo ở lưng đồi/ Đường như cánh võng tao nôi của làng/ Sỏi đồi chân ruộng bậc thang/ Bờ tre, bụi duối nên hàng giậu cong” (Ký ức làng).
Hay những phút giây sảng khoái, hết mình bên bạn bè văn chương:
Lâu ngày với bạn Quỳ Châu
Rượu cần chảy ngược, rượu bầu dốc xuôi
... Điệu Lăm nghiêng ngả đất trời
Thêm say tiếng hát, nụ cười của em
Lung linh trăng núi diệu huyền
Sương khuya buông trắng người quên lối về.
(Uống rượu với bạn Quỳ Châu)
Trái tim đa cảm ấy khiến thơ Trần Ngưỡng đến gần hơn với người đọc. Thơ ông không chỉ ở sự rung cảm mà còn có sự lạc quan giữa cuộc đời, với một cái nhìn nhẹ nhàng mà hóm hỉnh: “Ta với ông xanh mở ván cờ/ - Con cháu ông Bành xin đi nước bách niên/ Ông cười khà khà chấp chi đẳng cấp:/ - Ngày ấy lên Thượng giới đọc thơ tiên” (Thơ vui).
Qua từng trang viết, Trần Ngưỡng đã vẽ nên bức tranh sống động về một thời đã qua bằng cả trách nhiệm của người chép sử và trái tim của một thi sĩ. Cuốn sách là món quà tinh thần quý giá, là sự tổng kết trọn vẹn của một cuộc đời cống hiến, gửi lại cho mai sau những giá trị văn hóa và bài học làm người sâu sắc.
Nhà xuất bản Nghệ An trân trọng giới thiệu Tuyển thơ văn Trần Ngưỡng cùng bạn đọc!
Ngọc Chi